Lech Słodownik
Tajemnice Kanału Elbląskiego
Nie ulega wątpliwości, że Kanał Elbląski z oryginalnym systemem pięciu pochylni, gdzie „statki pływają po górach" (wo Schiffe über die Berge fahren), jest dzisiaj unikatowym zabytkiem hydrotechnicznym w skali światowej. Jest także swoistym „perpetuum mobile", bowiem do napędzania swych urządzeń i przetaczania statków „po trawie i przez góry" nie potrzebuje energii elektrycznej, różnego rodzaju paliw, a tylko i wyłącznie odpowiednio wykorzystaną siłę wody. Spełnia też najbardziej wyrafinowane wymogi ekologiczne i oszczędnościowe oraz jest przykładem doskonałej harmonii techniki z naturą.
Dlatego też trudno uwierzyć, że z roku na rok pojawia się coraz więcej problemów finansowych związanych z jego utrzymaniem, zwłaszcza z utrzymaniem i odmulaniem rynny kanałowej. Ostatnio pojawiły się tutaj niespodziewanie bobry, które swoją „aktywność” przejawiły zwłaszcza na kanałowym odcinku między Buczyńcem i Kątami.
Podobne problemy kanał przeżywał już w latach 1870-1890. Wówczas to rozwój kolei żelaznej ogarnął obszar pojezierza i znacznie ograniczył znaczenie kanału w transporcie towarowym, i to już wkrótce po jego otwarciu, tj. w 1862 r.
Przewozy zmniejszały się z roku na rok, a w miejsce żeglugi towarowej coraz intensywniej wchodziła żegluga pasażerska. Jednakże już wtedy utrzymanie kanału wymagało nakładów większych niż uzyskiwane stąd dochody. Dla porównania w roku 1880 dochody wyniosły 13 000 marek, a jego utrzymanie 60 000 marek. Wówczas kanałem „w górę" transportowano przede wszystkim węgiel, towary przemysłowe, części do maszyn i drobnicę (m.in. meble, fajans, cegłę, dachówkę, szkło, śledzie, ser, sól, gips, cement, olej jadalny i wapno), a „w dół" (w stronę Elbląga) towary rolne takie jak kartofle, buraki, zboże, siano na furaż dla koni oraz drewno.
Uruchomienie kanału wpłynęło na rozwój gospodarczy obszarów przykanałowych, gdzie w jego otulinie powstały liczne tartaki parowe, m.in. nad jez. Piniewo i w Zalewie oraz fabryka kleju. Jeszcze w 1939 r. łączny ładunek transportowanych kanałem towarów wyniósł 62 525 ton, z czego około 60% stanowiło drewno. Flisactwo na przebiegu tego szlaku wodnego było dobrze rozwinięte, a lokal „Ostatni Grosz" nad jez. Druzno cieszył się wśród braci flisackiej stałym powodzeniem. Spławiano głównie kloce świerkowe powiązane z bukowymi, ponieważ te ostatnie szybko namiękały wodą i zanurzały się.
Ryszard Kowalski
